معیارهای انتخاب همسر از منظر قرآن و روایات
- بازدید: 3688
از نکات مورد توجّه قرآن کریم و پیشوایان معصوم (علیهم السلام) در ازدواج، معیارهای انتخاب همسر است که مهمترین آنها عبارتند از:
الف) پارسایی و دینداری
دینداری و تقوا از معیارهای مهم در انتخاب همسر است، هر اندازه این ویژگی قویتر باشد، رعایت حدّ و حدود شرعی کاملتر و پایبند به اصول خانواده بیشتر خواهد بود و هر چه ضعیفتر باشد، به همان اندازه میتواند به استحکام و پایداری خانواده آسیب برساند.
تقوا دارای درجاتی است که کمترین درجة آن انجام واجبات و ترک محرّمات است. دختران و پسران جوان باید بدانند کسی که در برابر خدای جهان و خالق هستی کرنش نکرد و به دستورات او بیاعتنایی نمود، در برابر همسرش کرنش نخواهد کرد و ارزشی برای او قائل نخواهد شد. قرآن مىفرماید: «با زنان مشرک ازدواج نکنید تا ایمان بیاورند، قطعاً کنیز با ایمان بهتر از زن مشرک است، هرچند زیبایى او شما را به شگفت آورد و به مردان مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند، قطعاً بردۀ با ایمان بهتر از مرد آزاد مشرک است، هرچند شما را به شگفت آورد، آنان شما را به سوی آتش فرامىخوانند و خدا به فرمان خود [شما را] به سوى بهشت و آمرزش مىخواند و آیات خویش را برای مردم روشن میسازد، شاید متذکّر شوید» (البقره/ 221).
هر چند این آیه دربارة ازدواج پسران و دختران آزاد مسلمان با دختران و پسران آزاد مشرک است، ولى هشدارى است به دختران و پسرانى که گاه سخت شیفته و شیداى جمال و زیبایى ظاهرى یا موقعیّت مادّى و اجتماعى دختران و پسران مىشوند و ارزشهاى دینى و معنوى را فدا مىسازند و در روایات نیز به مسألة دیندارى تأکید شده است. رسول خدا(ص) فرمود: «اگر مردی که اخلاق و دینش را می پسندید، درخواست ازدواج کرد، او را همسر دهید. اگر چنین نکنید، در زمین فتنه و فساد بزرگ پدید آید» (حرّ عاملی، 1409ق.، ج 14: 31). نیز فرمود: «با زن به خاطر چهار خصلت ازدواج مىشود: به خاطر مال، دین، زیبایی و حسب و نسب خانوادگى، تو به خاطر دین او ازدواج کن» (همان).
ب) آراستگی به فضایل اخلاقى
آمار نشان مىدهد که یکى از مهمترین عواملى که همسران را از هم جدا مىکند و به طلاق مىکشاند، بداخلاقى و بىبهرگى از فضایل اخلاقى است. بنابراین، بهترین راه مقابله با این آسیب، انتخاب همسرى خوشاخلاق مىباشد و منظور از اخلاق نیک، تنها «خندهرویی» و خوشخُلقی اصطلاحی نیست؛ زیرا خندیدن و... در بعضی از مواقع نه تنها مطابق اخلاق نیست، بلکه خلاف اخلاق است و منظور از اخلاق نیک، «صفات و خُلق وخویهای پسندیده از نظر عقل و شرع» میباشد.
قرآن کریم در ماجراى موسى (علیه السلام) با دختران شعیب میفرماید: «قَالَتْ إِحْدَاهُمَا یَا أَبَتِ اسْتَأْجِرْهُ إِنَّ خَیْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِیُّ الْأَمِینُ: یکى از آن دو (دختر) گفت: پدرم! او را استخدام کن؛ زیرا بهترین کسى را که مىتوانى استخدام کنى، آن کسى است که قوىّ و امین باشد (و او همین مرد است)» (القصص/ 25).
از این آیه استفاده مىشود که شخصیّت اخلاقى و رفتارى دختران شعیب و روح فتوّت و جوانمردى، امانتدارى، موساى جوان در ازدواج آنان مؤثّر بوده است. در روایات نیز ازدواج با مردان بداخلاق نهى شده است، شخصى مىگوید از امام رضا (علیه السلام) در نامهاى پرسیدم کسى از خویشاوندانم از دخترم خواستگارى کرده است، امّا او اخلاق بد دارد. امام فرمود: اگر بداخلاق است، با او وصلت نکن» (مجلسی، 1403ق.، ج100: 235). در روایت دیگری از آن حضرت نقل شده است که فرمود: «دختر خود را هرگز به شرابخوار ندهید وگرنه مانند این است که او را به سوی زنا سوق داده باشید» (همان، ج63: 491).
ج) همتایى و تناسب
ازدواج نوعى ترکیب بین دو انسان و خانواده است، زندگى مشترک، یک پدیدة مرکّب است که اجزاء اصلى و اساسى آن، زن و مرد مىباشند. هر قدر بین این دو عنصر، هماهنگى، همفکرى، تناسب شخصیّت روحى و اخلاقى و جسمى باشد. این ترکیب، استوارتر، محکمتر، پرثمرتر، شریفتر، لذّتبخشتر و جاودانهتر خواهد بود. قرآن کریم در این مورد مىفرماید: «الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَالْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَالطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَالطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ أُوْلَئِکَ مُبَرَّؤُونَ مِمَّا یَقُولُونَ لَهُم مَّغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ کَرِیمٌ: زنان ناپاک از آنِ مردان ناپاکند و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلّق دارند، و زنان پاک از آنِ مردان پاک، و مردان پاک از آن زنان پاک هستند. اینان از نسبتهاى ناروایى که (ناپاکان) به آنان مىدهند، مبرّا هستند و براى آنان آمرزش (الهى) و روزى پُرارزشى است» (النّور/26).
در اینکه منظور از «خبیثات» و «خبیثین» و همچنین «طیّبات» و «طیّبین» در آیة مورد بحث کیست؟ مفسّران بیانات مختلفى دارند:
1ـ گاه گفته شده که منظور سخنان ناپاک و تهمت و افترا و دروغ است که تعلّق به افراد آلوده دارد و به عکس سخنان پاک از آنِ مردان پاک و باتقوا است و «از کوزه همان برون تراود که در او است» (ر.ک؛ طبرسی، 1372، ج7: 212).
2ـ گاه گفته مىشود «خبیثات» به معنى «سیّئات» و مطلق اعمال بد و کارهاى ناپسند است که برنامة مردان ناپاک است و به عکس «حسنات» تعلّق به پاکان دارد (همان).
3ـ «خبیثات» و «خبیثون» اشاره به زنان و مردان آلودهدامان است، به عکس «طیّبات» و «طیّبون» که به زنان و مردان پاکدامن اشاره مىکند و ظاهراً منظور از آیه همین است (ر.ک؛ طباطبائی ، بیتا، ج15: 95 و مکارم شیرازی، 1377، ج14: 421). در آیة دیگر میفرماید: «الزَّانِی لَا یَنکِحُ إلَّا زَانِیَةً أَوْ مُشْرِکَةًوَالزَّانِیَةُ لَا یَنکِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِکٌ وَحُرِّمَ ذَلِکَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ: مرد زناکار جز با زن زناکار یا مشرک ازدواج نمىکند، و زن زناکار را جز مرد زناکار یا مشرک به ازدواج خود درنمىآورد و این کار بر مؤمنان حرام شده است» (النّور/3).
در اینکه این آیه بیان یک حکم الهى است یا خبر از یک قضیّة خارجى و طبیعى؟ در میان مفسّران اختلاف نظر است:
بعضى معتقدند آیه تنها یک واقعیّت عینى را بیان مىکند که آلودگان همیشه دنبال آلودگان مىروند و همجنس با همجنس پرواز مىکند، امّا افراد پاک و با ایمان هرگز تن به چنین آلودگیها و انتخاب همسران آلوده نمىدهند و آن را بر خویشتن تحریم مىکنند، شاهد این تفسیر همان ظاهر آیه است که به صورت «جملة خبریّه» بیان شده است (ر.ک؛ مکارم شیرازی و دیگران، 1377، ج 14: 361). گروه دیگر معتقدند که این جمله بیان یک حکم شرعى و الهى است، مخصوصاً مىخواهد مسلمانان را از ازدواج با افراد زناکار باز دارد، چرا که بیماریهاى اخلاقى همچون بیماریهاى جسمى غالباً واگیردار است (ر.ک؛ همان و طبرسی، 1372، ج 7: 117).
روایات فراوانى است که از پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) و سایر پیشوایان معصوم (علیهم السلام) در این زمینه به ما رسیده است و آن را به صورت یک حکم تفسیر کردهاند. حتّى بعضى از مفسّران بزرگ در شأن نزول آیه چنین نوشتهاند: «مردى از مسلمانان از پیامبر (صلی الله علیه و آله) اجازه خواست که با «امّ مهزول» ـ زنى که در عصر جاهلیّت به آلودگى معروف بود و حتّى پرچمى براى شناسایى بر دَرِ خانه خود نصب کرده بود ـ ازدواج کند، آیة فوق نازل شد و به آنها پاسخ گفت... (ر.ک؛ همان).
در حدیث دیگرى نیز از امام باقر (علیه السلام) و امام صادق (علیه السلام) مىخوانیم: «این آیه در مورد مردان و زنانى است که در عصر رسول خدا (صلی الله علیه و آله) آلوده زنا بودند، خداوند مسلمانان را از ازدواج با آنها نهى کرد و هم اکنون نیز مردم مشمول این حکم هستند، هر کس مشهور به این عمل شود و حدّ الهى به او جارى گردد، با او ازدواج نکنید تا توبهاش ثابت شود» (ر.ک؛ همان).
همتایى و تناسب داراى ابعاد مختلفى است؛ از جمله همتایى و تناسب دینى و ایمانى، همتایى و تناسب فکرى و فرهنگى، همتایى اخلاقى، همتایى جسمى و جنسى، همتایى اقتصادى و سیاسى، اجتماعى، تناسب در زیبایى و خانوادگى، تناسب سنّى و علمى، هماهنگى روحى و روانى.
د) اصالت خانوادگی
یکی دیگر از معیارهای انتخاب همسر توجّه به اصالت خانوادگی فرد است و اگر فرد اصالت خانوادگی نداشته باشد بر پایة تقوا و دین تربیت نشده باشد، به طور قطع، ستونی لرزان و سُست برای بر پا کردن خیمة خانوادگی خواهد بود. رسول خدا (صلی الله علیه آله) فرمود: «ای مردم! از گیاهان سبز و خرّمی که در مزبله رشد کردهاند، بپرهیزید! گفتند: ای رسول خدا، منظور از این جمله چیست؟ در پاسخ فرمود: دختر زیبایی که در خانوادة بد رشد کرده باشد» (کُلینی، 1365، ج 5: 332). ناگفته نماند که اصالت خانوادگی همسر یکی از شرایط است و نه تنها شرط.